Útför

Að þessu þarf að huga í tengslum við útför:

Útför getur ekki farið fram fyrr en sýslumaður hefur staðfest dánarvottorð: sjá Dánarvottorð

Útfararstofur

Það þarf iðulega að ákveða strax eftir andlátið útfararstofu sem á að annast útförina. Ástæðan er sú að heilbrigðisstofnanir mega ekki gera samning við eina stofu um flutning í líkhús. Því þarf strax að ákveða útfarastofu sem tekur við málunum.

Útfararstofur eru starfræktar víða um land. Þjónusta þeirra er ætluð öllum, innan sem utan trúfélaga/lífsskoðunarfélaga. Hægt er að leita til þeirra á hvaða tíma sólarhrings sem er.
Útfararstofur veita ráðleggingar og sjá um alla þætti útfarar í samráði við aðstandendur. Flestar þeirra eru með vefsíðu með ýmsum gagnlegum upplýsingum. Listi yfir þær útfarastofur sem hafa leyfi til að starfrækja útfararþjónustu er á vef sýslumanna.

Hvar á hinn látni að fá legstað?

Samkvæmt lögum skal legstaður vera í kirkjugarði.
Útfararstjóri útvegar legstað í samráði við aðstandendur ef frátekinn legstaður er ekki fyrir hendi.
Rétt er að hafa í huga að hægt er að taka frá einn eða tvo legstaði við hlið hins látna.
Heimilt er að hafa óvígða reiti í kirkjugörðum og hafi hinn látni ekki viljað liggja í vígðri mold er eðlilegt að leita upplýsinga um hvort möguleiki sé á slíku.
Ítarlegar upplýsingar um þetta er t.d. að finna á vef Kirkjugarða Reykjavíkurprófastsdæmis.

Hvort á að hafa hefðbundna jarðarför eða bálför?

Oft hefur hinn látni látið í ljós vilja sinn í þessum efnum og þann vilja ber að virða. Að öðrum kosti er það undir aðstandendum komið.
Bálfarir færast í vöxt og eru þær orðnar meiri en helmingur af öllum útförum á Reykjavíkursvæðinu. Sækja þarf skriflega um bálför og aðstoða útfarastofur við slíkt.
Bálför er eins og venjuleg útför nema þá er kistan ekki borin til grafar. Eftir bálför er askan varðveitt í duftkeri.
Sérstakir grafreitir fyrir duftker eru í Fossvogskirkjugarði, Gufuneskirkjugarði og í Kópavogskirkjugarði. Það er hægt að jarða duftker í hvaða grafreit sem er með samþykki umsjónarmanns leiðis.
Í flestum stórum kirkjugörðum eru skipulagðir duftreitir en einnig má jarðsetja duftker í leiði skyldmenna með samþykki umsjónarmanns leiðis.
Fara þarf eftir reglugerðum ef vilji er fyrir því að dreifa ösku úr duftkerjum utan kirkjugarða. Þarf að sækja um leyfi til Innanríkisráðuneytis.
Í samráði við útfararstjóra ákveða aðstandendur hvenær duftkerið er jarðað þó eigi síðar en sex mánuðum eftir útför. Oft er prestur kvaddur til þegar duftker er jarðsett og flytur bæn og blessunarorð við gröfina. Kirkjuleg eða önnur trúarleg athöfn á undan jarðsetningu eða dreifingu ösku er ekki nauðsynleg.

Val á kistu og klæðum

Hægt er að fá líkkistur í mismunandi verðflokkum og útliti.
Útfararstofur geta veitt aðstandendum aðstoð við val á kistu og öðru nauðsynlegu.
Til eru látlausar og fallegar kistur sem henta vel fyrir bálfarir þar sem þær eru efnisminni og ódýrari í framleiðslu en hefðbundnar kistur.
Sérstakar reglur gilda um kistur þegar bálför á að fara fram.
Sjálfsagt er að kanna möguleika á kistum sem eru lausar við eiturefni og menga því síður við bruna eða niðurbrot í jörðu.

Kistulagning og dagsetning útfarar

Algengast er að útför fari fram innan tíu daga frá andláti. Það er þó sjálfsagt að hnika því til svo að nánir aðstandendur geti allir verið viðstaddir.
Útför getur farið fram alla daga vikunnar, allt eftir því hvaða trúfélagi hinn látni tilheyrði, að því tilskyldu að umsjónarmenn og starfsfólk kirkjugarða og grafreita heimili það.
Þegar skipuleggja á útför snúa aðstandendur sér yfirleitt beint til prests eða forstöðumanns trúfélags/lífsskoðunarfélags eða ef hinn látni tilheyrir engu félagi beint til útfararþjónustu og/eða kirkjugarða.
Misjafnt er eftir trúfélögum og einnig hjá þeim sem er utan trúfélaga hvort og hvenær kistulagning fer fram.
Kistulagning er ýmist fáeinum dögum fyrir útför, daginn áður eða sama dag.
Kistulagning fer yfirleitt fram í kapellum, bænhúsum eða kapellum sjúkrahúsa og heilsustofnana.
Kistulagning þarf ekki að vera á sama stað og útförin fer fram.
Misjafnt er hverjir eru viðstaddir kistulagningu. Oftast eru það aðeins nánustu aðstandendur, sem geta verið bæði fjölskylda og vinir. Aðrir kjósa að bjóða fleirum til kistulagningar og er það ávallt mat hvers og eins hvað er við hæfi í þeim efnum.
Hægt er að fá að eiga kyrrðarstund við opna kistu áður en sjálf kistulagningarathöfnin fer fram. Þá geta börn t.d. kvatt foreldri sitt í ró og næði og sett teikningar, sendibréf eða aðra litla muni hjá foreldri sínu.

Æviágrip og Andláts- og útfarartilkynningar

Huga þarf snemma að því að taka saman helstu æviágrip hins látna.
Andláts- og útfarartilkynningar er hægt að fá birtar í dagblöðum og lesnar á Rás 1 í Ríkisútvarpinu gegn gjaldi. Á vefsíðum fjölmiðlanna eru upplýsingar um skilafrest og verð á slíkum tilkynningum. Einnig er hægt að birta andlátstilkynningar gjaldfrjálst á minningar.is
Minningargreinar eru einkum birtar í Morgunblaðinu en einnig eru til vefir s.s. andlat.is og minningar.is þar sem hægt er að fá birtar kveðjur og deila minningargreinum. Sumstaðar er óskað eftir æviágripi til að birta með minningargreinum. Fyrirvari til að skila æviágripi á vef Morgunblaðsins, eigi minningargreinar að birtast á útfarardegi, er þrír virkir dagar.
Hægt er að kaupa minningarbók (mörg ár aftur í tímann) hjá mbl.is með minningargreinum sem sendar voru inn.
Dánartilkynningar, samúðarkveðjur og kveðjuorð eru í vaxandi mæli birt á samfélagsmiðlum. Oft getur verið erfitt að stýra því hvernig og hvar það birtist. Hver og einn þarf að vega og meta með hvaða hætti er best að nýta þessa miðla í tengslum við andlátið.
Ákveða þarf hvort tilkynningu í blöðum eigi að auðkenna með krossi eða einhverju öðru tákni.
Gott er að taka fram í tilkynningunni ef afþakka á blóm og kransa. Þar er líka hægt að vísa fólki á hvar það getur látið fé af hendi rakna í minningu hins látna.

Hver á að annast útförina og hvar hún á að fara fram

Algengast er að útfarir séu gerðar frá kirkjum og að prestar annist þær. Það er þó ekki algild regla. Aðstandendur stjórna því hvort prestur eða forstöðumaður trúfélags annist útförina. Aðstandendur snúa sér þá beint til sóknar/safnaðarprests eða til útfararstofu sem hefur samband við prestinn sem óskað er eftir.
Útför getur farið fram í kirkju, kapellu, bænhúsi, samkomuhúsi, trúfélagi/lífsskoðunarfélagi, heimahúsi og ýmsum öðrum samkomustöðum.
Hafi hinn látni haft óskir um þetta ber að virða vilja hans.
Ef börn eru að missa ástvin er gott að sýna þeim staðinn þar sem útför á að fara fram og fara yfir skipulag athafnarinnar, sýna þeim hvar þau muni sitja og hvert þeirra hlutverk er ef þau hafa hlutverk. Einnig er mikilvægt að ræða hver muni sinna þeim í útförinni ef foreldrar eru ekki í stakk búnir til þess. Þannig eru þau betur undirbúin fyrir þetta ferli.

Tónlist í útförinni

Aðstandendur ráða hvernig tónlistarflutningi er hagað í útförinni.
Það þarf að huga að vali á tónlistarfólki, svo sem organista, öðrum hljóðfæraleikurum, kórum og einsöngvurum.
Sjálfsagt er að virða óskir hins látna hafi hann sett fram slíkar. Ef hinn látni var t.d. ekki fyrir hefðbundna sálma má sleppa þeim.

Opinber útför eða í kyrrþey

Stundum hentar best að gera útför í kyrrþey og það kann einnig að vera ósk hins látna.
Það getur þó verið gott að íhuga vandlega hvort það sé besti kosturinn því vinir og ættingjar sem standa fyrir utan innsta hring hins látna gætu þurft vikilega á því að halda að fá að kveðja og heiðra minningu hins látna.
Þegar útför fer fram í kyrrþey eru aðeins nánustu aðstandendur og vinir viðstaddir. Ekki er þá tilkynnt um andlát fyrr en að lokinni útför.

Hvort bjóða á til erfidrykkju og hver annast hana

Sumir leggja blátt bann við erfidrykkju eftir eigin útför.
Það er engu að síður góð leið til að ljúka kveðjustundinni. Hún léttir gjarnan andrúmsloftið á eftir og gefur fólki tækifæri til að votta aðstandendum samúð sína. Aðstandendur finna einnig oft fyrir miklum hlýhug og stuðningi í erfidrykkjunni. Það getur líka auðveldað samskiptin eftir á að vera búin að skiptast á orðum og faðmlögum við þetta tækifæri.
Erfidrykkjur hafa um árabil verið gríðarlega íburðarmiklar veislur. Fyrir þær þarf að leigja sal og fá aðstoð við bakstur og aðrar veitingar. Algengt er að fjölskylda og vinir hjálpist að við slíkan undirbúning.
Sumir kjósa að halda stóra veislu og kaupa alla þjónustu.
Aðrir kjósa að vera með standandi erfidrykkjur. Gestum er þá boðið upp snittur eða aðrar veitingar sem eru einfaldari í sniðum en hinar hefðbundnu.
Útfarir ungs fólks eru oft mjög fjölmennar. Þá getur verið gott að hafa í huga að ekki er nauðsynlegt að bjóða til erfidrykkju í útförinni eða í útfararskránni. Einnig er hægt að láta boð út ganga til helstu ættingja, vina og vinnufélaga.

Blóm og skreytingar á kistu og í kirkju

Blómaskreytingar eru fallegar og þær ljá athöfninni hátíðlegan blæ. Ættingjar og vinir gefa gjarnan vendi og kransa til útfararinnar með árituðum kveðjum á borða.
Það er þó ekki skylda að hafa blómaskreytingar. Sumum finnst fallegra að sveipa kistuna fána í stað þess að setja á hana blómaskreytingu.
Það er alls ekkert athugavert við að sleppa blómum alfarið.
Gott er að taka fram í dánartilkynningu ef afþakka á blóm og kransa og benda þeim sem vilja minnast hins látna á líknarsamtök ef það er óskin.
Við bálför má biðja útfararstofu að geyma borða af blómaskreytingum og krönsum.

Gerð sálmaskrár

Útfararstofa annast gerð sálmaskrár í samráði við aðstandendur.
Í sálmaskrá má velja myndir úr lífi hins látna bæði sem bakgrunn og/eða inn á milli texta. Ef börn eru aðstandendur er gott að leyfa þeim að vera þátttakendur í að hanna og gera sálmaskrá fyrir látinn ástvin.
Þegar ungt fólk fellur frá er viðbúið að mjög margir sæki útförina og því er ráðlegt að panta ríflegt magn af sálmaskrám.
Best er að biðja starfsmann kirkjunnar að halda til haga eintökum sem eru afgangs eftir útför, viljirðu ekki að þeim sé fleygt.

Kostnaður við útför og útfararstyrkur

Kostnaður við útför er mismunandi allt eftir því hvaða leiðir eru valdar. Mikilvægt er að kynna sér allan kostnað vel.
Útfararstofur, starfsfólk á hjúkrunarheimilum og heilbrigðisstofnunum ásamt sóknarprestum í viðkomandi prestakalli, geta veitt upplýsingar um ýmsa kostnaðarliði.
Flestar útfararstofur eru með verðlista yfir þá þjónustu sem þær veita. Það er hægt að óska eftir kostnaðaráætlun yfir þá þjónustu sem óskað er eftir.
Samkvæmt lögum er kostnaður vegna prestsþjónustu við kistulagningu og útför greiddur af kirkjugörðunum sem og kostnaður vegna grafartöku.
Ef dánarbú hins látna getur ekki staðið undir útför getur aðstandandi sótt um útfararstyrk í því sveitarfélagi sem hann býr í að uppfylltum vissum skilyrðum.
Mörg stéttarfélög veita útfararstyrk vegna látinna félagsmanna sinna.